Wykorzystanie sztuki i muzyki– w terapii pacjentów z zaburzeniami pamięci

Wpływ muzyki na funkcje poznawcze i terapię w zespołach otępiennych jest w ostatnich latach bardzo popularnym przedmiotem badań. Wynika to z kilku faktów, a przede wszystkim z tego, że żyjemy w społeczeństwie starzejącym się, a więc zrozumienie psychogeriatrii i dogłębne poznanie powiązanych z nią obszarów stają się istotnym elementem w świecie nauki.

Funkcjonuje również pojęcie tzw. neuromuzkoterapii, co określa się jako terapeutyczne zastosowanie muzyki w zaburzeniach poznawczych, czuciowych i ruchowych. Dlaczego muzyka jest tak bardzo doceniania w tych obszarach?

Wynika to przede wszystkim z tego, iż muzyka wpływa na regulację układu nerwowego i funkcji psychologicznych.

Odpowiada za to nie tylko sam dźwięk, ale również jego:

• rytm,
• dynamika,
• melodyjność.

Oprócz tego odpowiednio dobrana muzyka prowadzi do wyciszenia, uspokojenia, a jednocześnie pozytywnie wpływa na relacje międzyludzkie (np. wspólne śpiewanie).

W muzykoterapii wyróżnia się ogrom różnych technik, wspierających funkcje poznawcze, w tym pamięć.

Wśród najpopularniejszych i najczęściej stosowanych wymienia się:

• stymulację muzyczną – jest to technika, w której dobiera się odpowiednią rytmikę i melodykę dźwięków, dzięki czemu muzyka ma działanie stymulujące na cały organizm, w tym funkcje poznawcze (np. powoduje głębokie wyciszenie i odprężenie);
• muzyczną reminiscencję – to metoda, która polega na słuchaniu muzyki i jednoczesnym wizualizowaniu lub relaksacji;
• wspólne śpiewanie – zaliczane jest do tzw. technik aktywnych, gdyż wymaga większego zaangażowania od pacjenta;
• tworzenie piosenek – to również bardziej aktywna forma muzykoterapii, która pobudza kreatywność i wyobraźnię pacjenta i jednocześnie mocno angażuje mózg.

Wymienione techniki należą do najczęściej wykorzystywanych. Oprócz tego w muzykoterapii stosuje się także inne techniki, m.in. taniec towarzyski lub integracyjny, zajęcia z muzyką w tle czy śpiew terapeutyczny.

Szczególne znaczenie mają techniki aktywne, które zwykle wymagają większego zaangażowania, a także odbywają się w towarzystwie innych ludzi. Ma to dodatkowy walor w postaci kontaktów interpersonalnych, które pozytywnie wpływają na funkcje poznawcze.

Terapia sztuką, czyli arteterapia, to kolejny sposób na zastosowanie bardziej kreatywnych rozwiązań w terapii zaburzeń pamięci i innych funkcji poznawczych.

Arteterapia w zespołach otępiennych cieszy się powodzeniem, szczególnie ze względu na:

• pobudzanie zmysłów i budowanie poczucia kontroli nad sytuacją u osoby chorej,
• tworzenie nowych połączeń neuronalnych (pacjent zdobywa nowe umiejętności, musi się ich nauczyć, co pobudza jego mózg i układ nerwowy),
• łagodzenie napięcia – ma to ogromne znaczenie zwłaszcza przy chorobie Alzheimera, gdzie pacjentom często towarzyszą negatywne emocje, takie jak złość, frustracja czy niepokój

Ponadto arteterapia pomaga utrzymać i rozwijać sprawność manualną. Pobudza koncentrację i sprzyja wyrażaniu ekspresji, co pozytywnie wpływa na funkcje poznawcze.

W arteterapii istnieje wiele technik, które można stosować u pacjentów z zaburzeniami funkcji poznawczych, w tym także przy kłopotach z pamięcią.

Należą do nich m.in.:

• malowanie,
• rysowanie,
• rzeźbienie,
• naklejanie,
• sklejanie,
• lepienie,
• układanie,
• wycinanie,
• kolorowanie,
• dzierganie,
• tworzenie kolaży.

Każda z tych czynności może dodatkowo pobudzać inne procesy. Oprócz koncentracji i sprawności manualnej pacjenci mają kontakt z różnymi fakturami, materiałami czy tematycznymi zagadnieniami (np. przygotowanie obrazu w temacie zmieniających się pór roku). To wszystko sprawia, że dodatkowo aktywują się inne obszary mózgu, związane m.in. z pamięcią czy przetwarzaniem informacji.

Istotnym elementem arteterapii jest również rozmowa – o sztuce, o wykonanych dziełach, o własnych emocjach i ekspresji.

Element rozmowy i komunikacji z innymi pozytywnie wpływa zarówno na samopoczucie, jak i procesy poznawcze. Sprzyja przede wszystkim trenowaniu mowy, umiejętności przetwarzania informacji, werbalizowania myśli i trafnego nazewnictwa.

Elementy muzykoterapii i arteterapii kompleksowo wpływają na funkcje poznawcze. Oprócz swojej terapeutycznej roli dodatkowo wspomagają tworzenie więzi i wyrażanie własnej ekspresji, co z kolei wpływa na dobrostan psychiczny i lepsze samopoczucie pacjenta.